Στα δωμάτια της παιδικής ηλικίας
Ίρις Κρητικού
Οκτώβριος 2010
“’Oταν τα παιδιά πλησίασαν ,είδαν πως το σπιτάκι είχε τους τοίχους του φτιαγμένους από γλυκό ψωμί και την σκεπή του από παντεσπάνι . Τα παράθυρά του ήταν ολόκληρα καμωμένα από ζάχαρη”.
Τα Παραμύθια των Αδελφών Γκριμ, Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ
“Ποτέ δεν είχαμε αγαπήσει τόσο τη γη εάν δεν αιωρούνταν σε αυτήν η παιδική μας ηλικία”.
George Eliot, The Mill on the Floss
“Υπάρχει πάντοτε μία στιγμή κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας όπου η πόρτα ανοίγει και αφήνει το μέλλον να εισχωρήσει”.
Graham Greene The Power and the Glory
Η αιώρηση της μικτής εντοπιότητας της Αλεξάνδρας Ισακίδη, απλώνεται με την ίδια απαλή οικειότητα που χαρακτήριζε το ανοίκειο στον έλληνα θεατή σύμπαν της προηγούμενης δουλειάς της: την ενότητα του σπιτιού του 2003 (λάδια σε καμβά) διαδέχθηκαν οι ακουαρέλες των παραμυθένιων ημιδιαφανών δασών και ερήμων, των παγετώνων και των τροπικών της Γης. Ταξιδεύτρια του κόσμου η ζωγράφος, τα μετέτρεψε σταδιακά και εκείνα σε σπίτι της, μέσα από τη διαδικασία μιας οικολογικής παραμυθίας, εξηγώντας μας πώς στα σκοτεινά δάση δεν κατοικούν μόνο οι κολασμένοι του Δάντη αλλά και οι ήρωες του Τόλκιν, υποδεικνύοντας πως, οι αστερίες και τα κοράλλια ξέρουν να συνομιλούν σιωπηλά με τα μανιτάρια και τα βατράχια.
Γράφοντας για τη νέα δουλειά της Ισακίδη που επισκέφτηκα στο εργαστήριο του νέου σπιτιού της στο βουνό των Θρακομακεδόνων, αισθάνομαι την ανάγκη να επικαλεστώ τη γερμανική λέξη ”Ηeimat” : πρόκειται για μια λέξη, ή μάλλον, για μια πολυσχιδή έννοια που δεν μεταφράζεται με ακρίβεια, καθώς αναφέρεται ταυτόχρονα στο συναισθηματικό γενέθλιο τόπο και τη γεωγραφική πατρίδα, στη μητρική γλώσσα, την ταυτότητα αλλά και τις μνήμες, στην εθνότητα αλλά και τις παιδικές εμπειρίες, στη διαφύλαξη της εντοπιότητας ως αναγκαίας συνθήκης για την οχύρωση και την εξέλιξη της ανεξάρτητης ύπαρξης. Η γνώση της μικτής αυτής εντοπιότητας Της Ισακίδη, της διπλής της κουλτούρας όπου εισρέουν άτακτα Γερμανοί παππούδες και Έλληνες συγγενείς και φίλοι, θραύσματα γερμανικών παραμυθιών και ελληνικών λαϊκών θρύλων, σκοτεινά ευρωπαϊκά δάση, λεκέδες παραποτάμιας υγρασίας και διαυγείς θαλασσινοί ορίζοντες, οδηγεί με ακρίβεια το βλέμμα στα τρυφερά σημεία στίξης στις αφηγήσεις της ζωγράφου. Παιδικά δωμάτια με ζωγραφισμένα από τη γερμανίδα μητέρα naif μοτίβα στους τοίχους και παλιομοδίτικες χρωματιστές ταπετσαρίες που θυμίζουν τον παράδοξα ζωγραφικό κόσμο του Uwe Henneken, όπου η πνευματώδης ρομαντική αλληγορία συνυπάρχει με το γραφικό ποπ, το γκροτέσκο και τις αναμνήσεις των αδερφών Γκριμ, ξύλινα παιχνίδια, συλλεκτικές κούκλες και στημένα στο πάτωμα παιδικά κουκλοθέατρα, σχολική γεωφυσικοί χάρτες του ‘70 με εύγλωττα απλουστευτικά χρώματα και χιλιοδιαβασμένα παιδικά βιβλία με ανεξίτηλα γοητευτική εικονογράφηση τρέπονται στο αυτοσχέδιο σκηνικό όπου εγκαθίσταται ο κυριολεκτικά προσωπικός κόσμος της ζωγράφου με επίκεντρο τα δικά της παιδιά: διαδεχόμενες τις αφηγήσεις για το γενέθλιο σπίτι του ζωγράφου που αποτέλεσε το κεντρικό θέμα της ενότητας του 2003, η Εμμανουέλα, η Αγγελίνα και η Έλενα κατοικούν τώρα τον κόσμο της μητέρας τους με τον αφοπλιστικά προφανή τρόπο που εκείνη μιλά για τις ζωηρές παιδικές αναμνήσεις της. Οι χαρακτήρες του πλάθονται μέσα από εκλεκτικά μοτίβα- σύμβολα που σταδιακά κατακλύζουν το ζωγραφικό πεδίο. Χαλκομανίες με τον ήλιο και το φεγγάρι, λουλούδια και πεταλούδες, λούτρινα ζωάκια, εύθραυστες κούκλες και διακοσμητικά μπιμπελό, κοπιώδης ρίγες και εμμονικά εμπριμέ, ζωηρά γαλαζοπράσινα ή ρόδινα αγαπημένα χρώματα των κοριτσιών, αιωρούνται και γκολ στον καμβά με ένα επινοητικό τρόπο όπου το λάδι απλώνεται σε τυχαίες ζωηρόχρωμες κηλίδες, αποκτώντας την ευελιξία της προσφιλούς στη ζωγράφο ακουαρέλας, σκιαγραφώντας 3 διαφορετικές υπό διαμόρφωση αυτοτέλειες που μεγαλώνουν συγκατοικώντας με τη ζωγράφο και τις δικές τις αποσκευές μνήμης.
Σε ένα παιχνίδι ανατροπής της ευθείας του χρόνου, άλλοτε ένας παλιός κουμπαράς μετατρέπεται σε τωρινό παιχνίδι των κοριτσιών και ένα πολύχρωμο κάλυμμα κρεβατιού της γιαγιάς σε χαλί για παιχνίδια και άλλοτε το ντυμένο με φροντίδα εσωτερικό των ντουλαπιών του πατρικού σπιτιού μετατρέπεται στο ζωηρό φόντο των νέων έργων της ζωγράφου, ενώ, συμπύκνωμα αυτής της διαρκούς διαδικασίας αποδόμησης και επαναδόμησης της γενέθλιας οπτικής μνήμης αποτελούν 2 από τα έργα της ενότητας: στο ένα, το τριπλό οικογενειακό πορτραίτο, τα 3 κορίτσια ενδύονται στην ασφαλή θαλπωρή των παλιών νυχτικών της ζωγράφου και της αδελφής της. Στο άλλο, το δεσπόζον χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίζεται κατά τα ειωθώτα της οικογενειακής γερμανικής παράδοσης προτείνοντας μια μεταφυσική ενδοχώρα όπου τα παιχνίδια σταδιακά μετατρέπονται σε έμβια όντα: στα περισσότερα έργα της ενότητας εξάλλου, μέσα από μία διαδικασία πυκνού σχεδιασμού όπου ηθελημένα το φόντο συγχέεται με το φαινομενικό θέμα, οι κούκλες δουλεύονται σαν ζωντανά παιδιά και τα παιδιά της ζωγράφου, με εξαίρεση τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, δουλεύονται χωρίς πολλές λεπτομέρειες, θυμίζοντας όλο και περισσότερο ξύλινες κούκλες με περίτεχνα φορέματα. Σημειώσεις στην ίδια ενότητα, τα μικρά διτονικά έργα με τα επίπεδα ποπ χρώματα και τα παιχνίδια, συμπληρώνουν τη θέαση της παιδικής ηλικίας της ζωγράφου.
Συνοψίζοντας τη συνομιλία μας για την ευφορική αυτή αίσθηση νοσταλγίας της παιδικής ηλικίας, μιας ηλικίας όπου το παιχνίδι του “εύπο-λύπο” δοκιμάζει εξακολουθητικά τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών της ζωγραφικής της, η ίδια η Αλεξάνδρα Ισακίδη επιβεβαιώνει ότι τα παιδικά της βιβλία με τα γερμανικά παραμύθια είναι ο μεγαλύτερος θησαυρός της, τα μοναδικά αντικείμενα που θα έπαιρνε μαζί της εάν έπρεπε να τραπεί σε ξαφνική φυγή από την καινούρια της κατοικία. Από το παλιό της σπίτι εξάλλου, μοιάζει να έχει ήδη πάρει μαζί της όλα τα απαραίτητα καθώς, όπως σημειώνει ο Sam Ewing, “όταν τελικά επιστρέφεις στο γενέθλιο τόπο σου ανακαλύπτεις ότι αυτό που σου έλειψε δεν ήταν το παλιό σου σπίτι αλλά η παιδική σου ηλικία”.
Ίρις Κρητικού
Οκτώβριος 2010
1.Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμμ, α τόμος μετάφραση Μ.Αγγελίδου, εκδόσεις άγρα 1995
2.Με αφορμή του έργου τους Henneken η Kristen Bell σημειώνει: “καθώς ο Henneken αναφέρεται στην παράδοση του ρομαντισμού, η απόσταση ανάμεσα στη θέση του στη σφαίρα του πολιτισμού και στις πρωτογενείς απαρχές αυτού που παραθέτει, γίνεται ξεκάθαρη μέσω των αναπάντεχων επανεφευρέσεων και των αλλόκοτων χαρακτήρων που εισάγει από διαφορετικές πολιτισμικές διαστάσεις φαντασιακά όντα παραμυθιών, πρωτόγονα πρόσωπα, κιτς χνουδωτά ζώα με γουρλωτά μάτια. αυτό ωστόσο δεν προσφέρεται τόσο προκειμένου η ζωγραφική να μεταφερθεί στο παρόν, όσο στο να μεταφερθεί σε ένα μεταβατικό ιδίωμα χρόνου όπου τα παλιομοδίτικα ζωγραφικά υποκείμενα του λαϊκού μύθου μοιάζουν ξαφνικά παράδοξα επίκαιρα.